← 48. Streven naar een dynamisch evenwicht
Het bodemvoedselweb is een uiterst complex samenwerkingsverband tussen talloze organismen. De diversiteit is verbijsterend. Eigenlijk is er niet één bodemvoedselweb, maar heeft elke plant of boom zijn eigen verzameling micro-, meso- en macro-organismen die elkaar opeten, met elkaar samenwerken, op elkaar parasiteren of ziektes overdragen, ik noem zomaar wat. De mogelijkheden tot uitwisseling zijn enorm. Dit beperkt zich niet tot voedingsstoffen, want er worden ook genen, vitaminen, enzymen en eiwitten geproduceerd en andere stofwisselingsresten (metabolieten) en ook die worden uitgewisseld.
Het is belangrijk te beseffen dat jarenlang onderzoek naar de werking van het bodemvoedselweb een klein tipje van de sluier heeft kunnen oplichten, maar dat het onmogelijk is om alles te weten te komen. Wat we wel weten, geeft in ieder geval aan dat we heel erg voorzichtig moeten omspringen met alles wat daar beneden leeft. De consequenties van ons bodembeheer zijn overduidelijk, maar voor niet iedereen terug te voeren op de bodem. Vervuiling, eutrofiëring, welvaartsziekten, klimaatverandering, biodiversiteitsverlies – ze zijn allemaal tenminste deels bodemgerelateerd. Hoewel er altijd andere factoren meespelen, is het niet mogelijk ze op te lossen zonder de bodem en alles wat daar in leeft mee te nemen.
Complexe systemen hebben emergente eigenschappen: aan de elementen in een systeem kun je niet zien wat de functie van het systeem in zijn geheel is. Een watermolecuul is niet vloeibaar, maar een heleboel watermoleculen bij elkaar wel. Een zwerm spreeuwen vertoont een zwermgedrag dat helemaal zelfsturend is; geen een spreeuw heeft de leiding. Een bacterie is op zichzelf niets, maar ze vormen complexe gemeenschappen die samen uitzonderlijke dingen kunnen. Dit geldt ook voor schimmels, wormen, nematoden, springstaarten, protozoa, algen, mollen, woelmuizen, mijten en al die andere organismen in de bodem. Ze vormen samen een complex web van onderlinge afhankelijkheid, dat continu aan verandering onderhevig is. Het zoekt constant naar een nieuw dynamisch evenwicht. Dit geeft de bodem, en daarmee onze voeding, de gezondheid waar zij weer van afhankelijk zijn.
Deze complexiteit geeft een bodem een ongelofelijke veerkracht, maar er zijn grenzen aan wat een bodem kan verduren. De afgelopen honderd jaar hebben we de bodem zo toegetakeld, dat deze niet meer de functies kan verrichten die daarvoor geen probleem waren. Dat heeft heeft zijn weerslag op onze gezondheid.
Hoe we de functies van de bodem weer kunnen laten terugkeren is het thema van deze cursus. Daar hoef ik hier geen woorden aan vuil te maken. Maar laat het duidelijk zijn: zonder een gezonde bodem kunnen er geen gezonde planten, mensen, dieren of biosfeer zijn.
Meer lezen: De bodem barst van de biodiversiteit