Waarom gratis?

We denken vrij te zijn, maar we zijn allemaal geketend. Als we de economie niet veranderen, zullen we nooit vrij zijn. Deze uil is onderdeel van een vogelshow – hoezo, zo vrij als een vogel?

Veel mensen zullen wantrouwig zijn tegenover het woordje gratis. Hoe vaak blijkt er niet een addertje onder het gras te zitten? Ik zal proberen uit te leggen waarom ik deze cursus gratis aanbied.

Voor de komst van de landbouw was de Aarde in zijn geheel een meent: grondbezit bestond simpelweg niet. Er was ook geen reden toe, want iedereen maakte gebruik van de overvloed van de natuur en verbleef in de winter in het zuiden en in de zomer in het noorden. De grond kon je niet meenemen en de natuur, waar de mensen onlosmakelijk mee waren verbonden, bood telkens weer overvloed. Voedsel bewaarde je in de maag van je naasten.

Met de komst van de landbouw veranderde dat drastisch: mensen bleven meer op een plaats en staken veel energie in het verbouwen van gewassen. Op andermans akkers voedsel verzamelen werd ineens stelen. De cultuur van overvloed maakte plaats voor een cultuur van schaarste, waarin mensen steeds meer werden gedreven tot concurrentie, bezit en schaarstedenken. In plaats van te vertrouwen dat de natuur altijd zal voorzien, kwam er steeds meer wantrouwen naar de natuur.

In de loop van de duizenden jaren heeft dat uiteindelijk geleid tot een landbouw die zich probeert los te maken van de natuur: alle planten die de boer niet kan verkopen is onkruid en wordt bestreden. Alle beestjes die willen mee-eten worden ook bestreden, want gratis mee-eters kosten alleen maar geld. Gewassen mogen geen natuurlijk gedrag meer vertonen: wilde rassen werden gedomesticeerd, geselecteerd op smaak en vorm. Daardoor verzwakten ze steeds verder en konden ze de concurrentie met andere planten niet meer aan. Wat we eerst voedsel noemden, noemen we nu onkruid.

Specialisatie en schaalvergroting leidt er toe dat steeds minder mensen voedsel kunnen verbouwen. Een parasitaire economie heeft ertoe geleid dat er nog steeds 850 miljoen mensen honger lijden, terwijl er voor 13 miljard mensen voedsel wordt geproduceerd. We gooien bijna de helft van het eten weg, wat als ‘groene energie’ weer uit onze stopcontacten komt. Meer dan een miljard mensen lijden aan obesitas dankzij een voedingsindustrie die van zaadje tot kant-en-klaarmaaltijd niet met gezondheid bezig is, maar met geld verdienen.

De exponentiële groeidrang die in onze economie zit ingebouwd door geldschepping en rente, loopt keihard tegen de grenzen van deze eindige planeet aan. Alles in inmiddels in crisis. Binnen dit economische model kunnen wij de planeet niet leefbaar houden. Om toch maar te kunnen groeien worden er steeds meer zaken, die eerst gratis waren, gekapitaliseerd – voedsel, water, bomen, dieren, mensen … En van die mensen worden steeds meer onderdelen gekapitaliseerd: eerst een groot deel van je leven (je moet werken om te kunnen leven), je privacy (Facebook), je aandacht (ook Facebook, maar ook reclames, smartphones en televisie), je gezinsleven (scholen, kinderopvang, computerspelletjes, noem maar op), …

De lijst met zaken die ons vroeger van elkaar afhankelijk maakten maar die nu door gespecialiseerde professionals overgenomen is, is lang. Heel lang. En juist die onderlinge afhankelijkheid creëert gemeenschap. We zetten ecosystemen en de mensen die daarin thuishoren om in geld, want de economie moet groeien om rente af te kunnen betalen met geld dat nog niet bestaat. Omdat daar ons zelfdestructieve gedrag vandaan komt, wil ik op een persoonlijk niveau de illusies die ons binden aan die economie doorprikken.

Een op oneindige exponentiële groei gebaseerde economie weerhoudt ons ervan de planeet leefbaar te houden. Geld hebben we niet nodig om te overleven, maar een stabiel klimaat, goede zaden, schoon water, gezond voedsel, levende bodems, gezonde lucht en biodiversiteit wel. Dus daar werk ik voor. Tegen de miljarden dollars die chemieconcerns te besteden hebben om de waarheid in de doofpot te stoppen, politici om te kopen en de massa te doen geloven dat zij de wereld voeden, kan ik niet op.

Het heeft geen zin om tegen de symptomen van onze kapitalistische maatschappij op te boksen, we moeten de werkelijke oorzaken aanpakken. We kunnen door samen te werken heel veel bereiken, ook zonder geld. Maar om echt samen te werken, moeten we van elkaar afhankelijk zijn, samen creatief zijn en de diversiteit aan mensen waarderen. Daar hoort geld niet tussen te zitten. Alleen een systeemverandering zal de planeet en de mensheid een toekomst kunnen bieden. We moeten ons weer verbonden voelen. Met elkaar, met ons voedsel, met de bodem, de natuur – met onze planeet. Geld schept afstand, omdat we overal een transactie van maken.

Ik geef deze cursus gratis, omdat ik mijn tijd niet meer om wil zetten in geld; ik leef gewoon en ik doe wat ik belangrijk acht. Stel je op prijs dat ik leef? Wil je dat ik nog een tijdje doorga? Dan kun je me op talloze manieren helpen. Je kunt anderen vertellen over mijn activiteiten, je kunt voedsel, planten, kleding of andere zaken geven, toegang tot grond regelen, of geld geven. Voor zolang het nog waarde heeft. Maar je kunt ook helpen door gewoon gratis mee te doen met deze cursus. Dat mensen de cursus volgen is namelijk het doel!

Wat eruit voortvloeit weet ik niet. Ik ben benieuwd.

Bedankt voor je aandacht,

Marc Siepman