Zoals je hebt begrepen, is de bodem een complex systeem. Wat ik in deze cursus heb beschreven is niet eens het topje van de ijsberg, het is misschien een sneeuwvlokje op het topje. Desalniettemin hoop ik dat je er wat van hebt geleerd. Bijvoorbeeld dat het verstoren van de bodem averechts werkt en dat het een illusie is dat wij de complexe wereld onder onze voeten kunnen vervangen door wat chemicaliën. Of dat het een illusie is dat wij de touwtjes in handen hebben. Wij kunnen sturen, maar meer ook niet. Zodra wij een ecosysteem vervangen door een versimpelde versie ervan, een monocultuur bijvoorbeeld, dan krijgen we een systeem dat geen veerkracht heeft en bijzonder kwetsbaar is en blijft voor ziektes en plagen. Het bestrijden van de ziektes en plagen is slechts symptoombestrijding. De werkelijke oorzaak is een complex systeem dat uit balans is gebracht.
Als je een bolletje op een bol oppervlak legt, dan zul je er, als een evenwichtskunstenaar, steeds weer energie in moeten stoppen om te voorkomen dat het bolletje eraf rolt. Wij juichen alle evenwichtskunstenaars in de wereld toe, alsof zij degenen zijn die de stabiliteit bewaren. Maar vroeger of later rolt het bolletje er toch vanaf.
De complexiteit van een systeem in zijn geheel en de interacties tussen de ontelbare elementen zorgen echter voor stabiliteit. Een overheid is niet in staat om een gemeenschap van mensen te sturen. Elke gemeenschap draait op zelfsturing. Hoe minder samenhang er is tussen mensen, hoe minder veerkracht en zelfsturing er is. En dan komt er chaos, daar kan een overheid niets aan veranderen.
In de bodem ontstaan ook complexe relaties tussen talloze organismen, die constant aan verandering onderhevig is. Maar die veranderingen worden opgevangen, zodat er een dynamisch evenwicht ontstaat: de ideale omstandigheden voor de groei van een bepaalde plant. Die plant zal optimaal gezond zijn en niet aangevreten worden door wat wij plaagdieren noemen. Maar die omstandigheden veranderen constant, dus de plantengroei verandert ook keer op keer. De natuur is een complex systeem, daar ontleent zij haar veerkracht aan.
Je kunt dat vergelijken met een hol oppervlak, een kom. Als je daar een balletje in gooit zal deze altijd naar het midden toe rollen, ook als je tegen het kommetje stoot. Er zijn natuurlijk grenzen: als je te hard stoot, vliegt het balletje, met al haar bewoners, naar onbekend gebied. Een plek waar het waarschijnlijk veel minder goed toeven is.
We zullen moeten leren te vertrouwen op de complexiteit die inherent is aan veerkrachtige systemen. Mensen doen dat al miljoenen jaren, we kunnen het. Maar staat wel haaks op hoe de meeste westerse mensen in het leven staan. Ik hoop dat we met velen de wijsheid hebben om het anders te doen dan de afgelopen tienduizend jaar: we moeten weer leren dat de natuur niet van ons is, maar dat wij natuur zijn.
Hiermee wil ik deze online cursus beëindigen en je complimenteren voor het volhouden. Het was een hele kluif, maar ik hoop dat het de moeite waard was. Als je wilt dat meer mensen dit verhaal horen, kun je deze site delen op de social media, zoals Facebook of mensen er op een andere manier op attent maken.
Als je het waardevol vindt wat wij doen, en het kunt missen, kun je een eenmalige of terugkerende donatie doen. Hoe dan ook bedankt voor je deelname!
Hopelijk tot ziens,